W nawiązaniu do udostępnionego przez Ministerstwo Sprawiedliwości do konsultacji publicznych projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Prawo własności przemysłowej (nr UD 506 w Wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów; dalej: „Projekt”), Polskie Towarzystwo Gospodarcze przedstawia następujące uwagi.
Na wstępie zaznaczamy, że Polskie Towarzystwo Gospodarcze wielokrotnie wskazywało na gospodarcze znaczenie franczyzy w Polsce, w tym m.in. organizując w 2021 r. panel poświęcony franczyzie podczas Forum CYBERSEC w Krynicy, a także opracowując w 2023 r. raport „Rynek franczyzy w Polsce: ewolucja, wpływ na otoczenie, szanse i wyzwania”.
Doceniając intencję Ministerstwa Sprawiedliwości, wskazującą na ochronę interesu franczyzobiorców, pragniemy zwrócić uwagę na ryzyka związane z rozwiązaniami przewidzianymi w Projekcie:
1. Należy pamiętać, że wielu franczyzodawców to podmioty małe i średnie, co jest często pomijane w dyskusji o franczyzie. Konieczność wypełnienia kolejnych obowiązków ustawowych i brak możliwości elastycznego kształtowania warunków współpracy w ramach sieci może uniemożliwiać im dalszą działalność lub rozwój. Z tego powodu w naszej ocenie wymagające zmian i dalszej pogłębionej dyskusji są przewidziane w Projekcie rozwiązania polegające na:
a. przenoszeniu na franczyzodawcę całości ryzyka biznesowego, szczególnie w sytuacjach, na które nie ma on wpływu i które są niemożliwe do przewidzenia (projektowany art. 76415 k.c.). Nie ma uzasadnienia dla wprowadzania tak istotnej modyfikacji w rozkładzie ryzyka gospodarczego pomiędzy stronami umowy, która jest zawierana pomiędzy przedsiębiorcami;
b. odniesieniu obowiązków informacyjnych franczyzodawcy do zasad wprowadzania zmian w umowie franczyzy, co skutkuje nadmiernym rozszerzeniem uprawnień franczyzobiorcy skorelowanych z tym obowiązkiem, w tym szczególnie uprawnienia franczyzobiorcy do wypowiedzenia zmiany w umowie w ciągu roku od wyrażenia na nią zgody (projektowany art. 76412 § 6 k.c.). Funkcją obowiązku informacyjnego franczyzodawcy, która uzasadnia jego wprowadzenie do ustawy, jest zapewnienie franczyzobiorcy możliwości podjęcia świadomej decyzji o nawiązaniu współpracy. Ta funkcja nie aktualizuje się w przypadku współpracy, która już trwa, gdzie franczyzobiorca jest już uczestnikiem sieci, którą współtworzy. W tych warunkach franczyzobiorca jest już w stanie ocenić ewentualne zmiany w umowie w oparciu o wiedzę i doświadczenie wynikające z dotychczasowego funkcjonowania w ramach sieci. Nie ma więc żadnego uzasadnienia dla przyznawania franczyzobiorcy, który wyraził zgodę na zmianę w umowie, uprawnienia do jednostronnego modyfikowania zasad współpracy przez wypowiedzenie tej zmiany w ciągu roku, co w świetle Projektu może uczynić, jeżeli tylko uzna informacje towarzyszące tej zmianie za „nierzetelne” lub „nieprawdziwe”. Rozwiązanie to (art. 76412 § 6 k.c.) należy usunąć z Projektu, ponieważ wbrew deklaracjom projektodawców nie odnosi się ani do momentu „wejścia”, ani „wyjścia” z umowy franczyzy, ale ingeruje w przebieg współpracy i w praktyce uniemożliwi jednolite zarządzanie siecią, co jest istotą franczyzy, źródłem wartości marki i podstawowym warunkiem budowania efektu skali, z którego korzystają tak franczyzobiorcy, jak franczyzodawca. Wprowadzenie takiego rozwiązania skutkowałoby spowolnieniem lub nawet zahamowaniem rozwoju sieci franczyzowych, a ponadto zmusi franczyzodawców do szukania rozwiązań, które skompensują fundamentalne i niedające się usunąć ryzyko związane z niejednolitym funkcjonowaniem sieci oraz wielokrotnie zwiększone koszty zarządzania nią;
c. ograniczeniu podstaw do wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym wyłącznie do kilku przesłanek wymienionych w ustawie (projektowany art. 76416 i art. 76417 k.c.) – nie ma możliwości przewidzenia w ustawie wszystkich powodów, które w praktyce obrotu gospodarczego uzasadniają rozwiązanie umowy w tym trybie. W wielu przypadkach tworzenie ustawowych barier w tym zakresie będzie skutkowało niepotrzebnym przedłużaniem współpracy, która nie jest efektywna dla żadnej ze stron umowy i która często może negatywnie rzutować na całą sieć franczyzową (markę), czyli szkodzić nie tylko franczyzodawcy, ale też pozostałym franczyzobiorcom. Jest to zjawisko niepożądane w perspektywie całego rynku. Wyliczenie zamieszczone w art. 76416 i art. 76417 k.c. powinno być listą przykładową. Nie
powinny to być normy kogentne, a strony powinny móc inaczej ukształtować przesłanki takiego wypowiedzenia w umowie, albo przynajmniej móc uzupełnić je o inne, nieprzewidziane w ustawie. Należy to uwzględnić przy wykonywaniu przedkontraktowego obowiązku informacyjnego przez franczyzodawcę;
d. wprowadzanie ustawowych okresów wypowiedzenia umów zawartych na czas nieoznaczony, zdefiniowanych z góry dla franczyzobiorcy i dla franczyzodawcy (projektowany art. 76418 § 1-2), bez możliwości uwzględnienia uwarunkowań danej współpracy i pozbawienie stron prawa do odmiennego uregulowania tej kwestii w umowie, choćby ustawowy okres wypowiedzenia był dla nich (szczególnie dla franczyzobiorcy) mniej korzystny. Wątpliwości budzi też brak możliwości przewidzenia w umowie zawartej na czas oznaczony prawa do jej wypowiedzenia przez franczyzodawcę z zachowaniem okresu wypowiedzenia (projektowany art. 76418 § 3 k.c.), co jest rozwiązaniem niespotykanym w żadnej innej umowie nazwanej i nie zostało w żaden sposób uzasadnione.
2. Należy unikać tworzenia mechanizmów dualistycznych i dublujących się obowiązków. W obecnym brzmieniu Projektu ryzykiem takiego dualizmu i dublowania obarczone są niektóre informacje, które franczyzodawca ma obowiązek udostępnić potencjalnemu franczyzobiorcy w dokumencie informacyjnym. W praktyce franczyzodawca musiałby „przepisywać” do dokumentu informacyjnego dane, które znajdują się już w udostępnianym równolegle wzorcu umowy franczyzy. Rozwiązania takie są zbędne, a przy tym generują dodatkowe koszty. Ponadto, wbrew intencjom projektodawców, może to doprowadzić do dodatkowego skomplikowania sytuacji franczyzobiorcy, w związku z wielością powtarzających się informacji przekazywanych przed nawiązaniem współpracy (szczególnie, że nie będą to jedyne dokumenty wymieniane pomiędzy stronami przy zawieraniu umowy). W naszej ocenie Projekt powinien wprost dopuszczać możliwość odesłania w dokumencie informacyjnym do odpowiednich postanowień wzorca umowy, jeżeli we wzorcu tym są już zawarte informacje wymienione w projektowanym art. 76412 § 2 k.c., zamiast wymuszać dublowanie tych informacji w kolejnym – obok wzorca umowy – dokumencie.
Praktyka pokazuje, że każda regulacja, która wkracza w wolność obrotu gospodarczego, jest źródłem dodatkowych kosztów dla przedsiębiorców. Mimo że w potocznym rozumieniu franczyzę w Polsce identyfikuje się z dużymi podmiotami (często zagranicznymi), czujemy się w obowiązku przypomnieć, że sektor ten tworzy wiele tysięcy formatów franczyzowych, wśród których bardzo dużo jest małych i średnich przedsiębiorstw, rozwijanych od podstaw przez polskich przedsiębiorców.
Stoimy na stanowisku, że ze względu na skalę rynku franczyzy w Polsce i jej pozytywny wpływ na gospodarkę, wprowadzanie nowej regulacji ustawowej wymaga, po pierwsze, pełnego rozeznania wszystkich skutków oraz, po drugie, nie może prowadzić do pozbawienia franczyzy jej cech podstawowych: różnorodności i otwartości.
Uważamy, że należy unikać ryzyka nadregulacji franczyzy. Nadmierna regulacja może doprowadzić do zahamowania rozwoju tego dobrze rozwijającego się rynku, co niekorzystnie przełoży się na wszystkie istotne wskaźniki – przychody budżetowe, zatrudnienie, sytuację mikro–, małych i średnich przedsiębiorców. Regulacja franczyzy, jeśli ma być wprowadzona, powinna koncentrować się na stworzeniu stronom – a zwłaszcza franczyzobiorcy – gwarancji świadomego wchodzenia we współpracę. Nie powinna przesadnie ingerować w przebieg i zasady współpracy, bo te najlepiej są w stanie określić umawiające się strony, które działają z lepszym zrozumieniem konkretnej branży i bieżącego kontekstu rynkowego, czego nie da się z góry określić w ustawie jednakowo dla wszystkich umów franczyzy. Elastyczna formuła współpracy i duża różnorodność dostępnych na rynku formatów franczyzowych od lat dają przestrzeń dla rozwoju przedsiębiorczości Polaków, a jednocześnie pomagają stawać wobec wyzwań, z jakimi borykają się przedsiębiorcy w obecnych trudnych czasach.
Liczymy, że powyższe uwagi, oraz inne uwagi przedstawione w konsultacjach publicznych Projektu, pozwolą na wypracowanie dobrego kompromisu i proporcjonalnej, a zarazem funkcjonalnej regulacji, która będzie jeszcze przedmiotem szczegółowych analiz na kolejnych etapach procesu legislacyjnego.